COVID-19, SARS-CoV-2 adı verilen yeni koronavirüs suşunun neden olduğu bir enfeksiyon hastalığıdır.

İnsanları enfekte ettiği ve çoğu hafif ila orta derecede solunum yolu semptomlarına neden olan yedi koronavirüs tipi vardır.

SARS-CoV-2 enfeksiyonu MERS (Orta Doğu Solunum Sendromu) ve SARS (Ağır Akut Solunum Sendromu) ile benzer özellikler gösterir, ancak daha şiddetli hastalıklara bazı durumlarda zatürre ve ölüme yol açabilir.

Hastalık esas olarak damlacık yoluyla, diğer bir ifade ile solunum yoluyla bulaşmaktadır.

Ayrıca hasta bireylerin öksürmesi ve hapşırması yoluyla ortama saçılan damlacıklara diğer kişilerin elleri ile temas etmesi ve sonrasında ellerini ağız, burun veya göz mukozasına teması ettirmesi ile de bulaşmaktadır.

Semptomu olmayan yani asemptomatik kişilerin solunum yolu salgılarında da virüs tespit edilebildiğinden, bu salgıların da bulaştırıcı olduğu unutulmamalıdır.

Ancak bugün için, COVID-19‘un bulaştırıcılık süresi ve dış ortamda canlı kalma süresi net olarak bilinmemektedir.

COVID-19 semptomları, virüse maruz kaldıktan 2 ila 14 gün sonra ortaya çıkabilir ve çoğunlukla ateş, öksürük ve nefes darlığı belirtilerini içerir. Bazı enfekte kişilerde hiçbir semptom olmayabilir veya semptomları belirgin olmayabilir.

RT-PCR testi (Burun ve boğazdan alınan örnek )

COVID-19 tanı testleri bir hastadan alınan solunum yolu örneğinde virüsün RNA'sını tespit etmek için rRT-PCR (gerçek zamanlı ters transkriptaz polimeraz zincir reaksiyonu) gibi bir Nükleik Asit Amplifikasyon Testine (NAAT) dayanır .

PCR, virüsün tespit edilebilecek düzeye gelmesini sağlamak üzere çok küçük bir DNA parçasının çok sayıda kopyalarını elde etmek için kullanılan bir laboratuvar yöntemidir. Bu işleme DNA'nın "amplifikasyonu (çoğaltılması)" denir.

COVİD-19 bir RNA virüsü olduğundan ve RNA tek sarmallı bir nükleik asit molekülü olduğundan, çoğaltılmadan önce DNA'ya dönüştürülmesi gerekir.

Test sırasında, Ters Transkriptaz adı verilen bir enzim, virüsün tek sarmallı RNA'sına bağlanır ve normal PCR işlemi ile çoğaltılabilecek bir DNA kopyasını oluşturur.

Bu ancak örnekte yeterli miktarda viral RNA mevcutsa mümkündür ve sonucunda test pozitif olacaktır. Viral RNA yoksa, test negatif olacaktır. 

Koronavirüs tanısı için gerekli moleküler testler ülkemizde mevcut olmakla birlikte, bu tanı testlerin laboratuvarlarda yapılmasına kısıtlılıklar getirilmiştir.

Tanı testi sadece Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Ulusal Viroloji Referans Laboratuvarında ve 81 ilimizde Covid-19 için yetkilendirilmiş tanı laboratuvarlarında yapılmaktadır.

 

rRT-PCR testinin sonuçlanması ne kadar sürmektedir?

Örnek, laboratuvara ulaştıktan sonra 3 saat gibi bir sürede sonuç alınabilmektedir.

Test hızını artırmak için test üreticileri tarafından RT-PCR yöntemini kullanan test cihazları geliştirilmiştir.

Bazıları FDA’dan (ABD) kullanım izni almıştır. Örneğin, 18 Mart'ta FDA tarafından onaylanan yeni bir hızlı test, 45 dakika içinde sonuç verebilmesiyle önceki testlerden dört kat daha hızlıdır. 26 Mart'ta FDA izni alan bir başka hızlı test, pozitif sonuçları 5 dakikada, negatif sonuçları 13 dakikada vermektedir. Bu testler henüz ülkemizde kullanılmaya başlanmamıştır

Serolojik testler (Antikor testleri)            ( Kan örneği ile yapılan )

Bilim adamlarının yakın zamanda Covid-19 (SARS-CoV-2) enfeksiyonuna yanıt olarak bağışıklık sistemi tarafından üretilen antikorları tespitine yönelik çeşitli kan testleri geliştirmiş olmalarına karşın bu testler henüz yaygın kullanıma girmemiştir.

Bu testler IgG ve IgM antikorlarının saptanmasını temel almaktadır.

IgM testi:  pozitifliği enfeksiyonun mevcut olduğunu;

IgG testi : pozitifliği ise kişinin enfeksiyonu geçirdiğini ve bağışıklık yanıtının başladığını gösterir.

 

Bu testler geçmişte herhangi bir belirti fark etmemiş ve/veya daha önce rRT-PCR testi yapılmamış (hatta rRT-PCR testi yanlış negatif çıkmış) olsa bile, COVID-19 geçirmekte veya geçirmiş olanların belirlenmesinde ve enfeksiyona kimin bağışık yanıt verdiğinin belirlenmesinde yararlı olabilmektedir.

 Bununla birlikte, yakın zamanda enfekte olmuş, diğer bir ifade ile akut dönemdeki hastaların tespitinde yararlı değildir, çünkü antikorların gelişmesi ve kanda saptanması günler sürebilir.

COVID-19 enfeksiyonu tedavisi seçeneklerinden birisi Covid-19 tanısı almış ve iyileşmiş kişilerden kan plasmasının alınarak kritik durumda olan hastaya verilmesidir. Bu durumda plasma vericilerinin tespitinde moleküler testlerin yanı sıra antikor testleri de yararlı olacaktır.

Günümüzde geliştirilmiş hızlı antikor testleri piyasada bulunmakla birlikte, bu testlerin güvenirlilikleri halen istenen düzeyde değildir. Hasta olduğu halde testi negatif çıkan kişilerin herhangi bir koruma önlemi almadan hareket etmeleri bulaş riskini arttıracağından, hızlı antikor testlerinin kullanımları kısıtlıdır

Diğer Laboratuvar-Biyokimya testleri

Biyokimya laboratuvarlarında 

1.     tam kan sayımı, 

2.     lenfosit sayımı, 

3.     C-reaktif protein (CRP),

4.     prokalsitonin,

5.     böbrek ve karaciğer testleri (kreatinin, AST, ALT),

6.     kardiyak troponin, laktat dehidrojenaz (LDH),

7.     koagülasyon parametreleri (PT, aPTT, fibrinojen, D-dimer),

8.     ferritin, 

9.     arter kan gazı 

10. laktat gibi testler, ,

11. Interlökin-6 (IL-6)  

 

Hastalığın tanısına destek olmasının yanı sıra tedavi izleminde ve klinik gidişatın değerlendirilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Hastaların hastanede mi evde mi takip edileceklerine, hastanın genel durumunun yanı sıra laboratuvar testlerine bakılarak karar verilmektedir.

COVID-19 hastalarında bazı antiviral ilaçların kullanımı için önerilen biyokimya testi, Interlökin-6 (IL-6) dır.

Özellikle yoğun bakım hastalarında anti-viral ilaca başlama kararının zamanlamasında yararlı olabileceği düşünülmektedir.

COVID-19 tanısı almış ve tedavi altındaki hastaların rutin laboratuvar test ölçümlerini olumsuz etkileyen özel durumlar bulunmaktadır: Yüksek doz C vitamini uygulanması, hasta başı cihazlarda (glukometreler) ve laboratuvarda kullanılan bazı yöntemlerde interferansa neden olarak kan glukoz ölçümünü etkileyebilir ve hastanın glukoz sonuçlarının olduğundan farklı çıkmasına neden olabilir. Yine yüksek doz C vitamini tedavisi alan hastalarda, laboratuvarda kullanılan yönteme göre trigliserit, kolesterol ve ürik asit sonuçları da farklı çıkabilir .

Bu nedenle, tedavi ve testlerin etkileşimi açısından biyokimya uzmanı ile hekimin hastayı birlikte değerlendirmesi önemlidir

Testler için ne tür numune gereklidir?

PCR testleri için tercih edilen örnek, burnunuzun arkasından bir çubuk yardımı ile alınan sürüntüdür. Buna nazofaringeal sürüntü (NP sürüntü) denir.

Başınızı geriye yatırdıktan sonra bir çubuk, burun deliklerinden birine bir direnç ile karşılaşılana kadar yavaşça sokulur.

Birkaç saniye orada sabit tutulur, daha sonra birkaç kez döndürülür ve geri çekilir. Bu, acı verici değildir, ancak rahatsız edici olabilir, gözlerinizin yaşarmasına ve öksürüğe neden olabilir.

Bir NP sürüntü toplanması mümkün olmadığında, solunum yolundan başka yolla örnekler alınabilir. Örneğin boğazın arkasından alınan bir sürüntü örneği (orofaringeal sürüntü) test için kullanılabilir.

Bazen test için yeterli sayıda virüs alma şansını artırmak için önce bir orofaringeal sürüntü ve sonrasında bir NP sürüntüsü tek bir swapla veya ayrı ayrı alınır ve tek bir taşıyıcı ortam besiyerine yerleştirilerek laboratuvara test için gönderilir.

Hastanedeyseniz doktorunuz bir bronkoskop yardımı ile alt solunum yollarından, özellikle de akciğerlerinizden bronkoalveolar lavaj yöntemini kullanarak örnek alabilir. Bu işlem sırasında lokal anestezi uygulanır.

Antikor testleri (IgG ve IgM) ve diğer laboratuvar (biyokimya) testleri için kan örneği alınır.

Kimler test yaptırmalıdır?

Yukarıda “Hastalık belirtileri nelerdir?” bölümünde anlatılan “Olası Vaka” tanımlarına uyuyorsanız, bir sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekmektedir.

Sağlık kuruluşunda şikayetleriniz dinlendikten ve muayeneniz yapıldıktan sonra, kan tahlilleriniz için kan alınır. Akciğer grafisi ve sonrasında Akciğer Bilgisayarlı Tomografi (BT) çekilir. rRT-PCR testi için boğaz ve burnunuzdan sürüntü örnekleri alınır.

Yukarıda sayılan laboratuvar ve radyoloji incelemelerinizin sonuçları ile birlikte, genel durumunuz, yaşınız ve altta yatan başka kronik hastalığınızın varlığına göre RT-PCR test sonucunuz çıkana kadar hastanede mi yoksa evde mi takip edileceğinize karar verilir.

COVID-19 enfeksiyonu tanısı konan, diğer bir ifade ile test sonucu pozitif olan kişi tespit edildiğinde, bu kişi ile temaslı veya yakın temaslı tanımına uyan kişilere hemen test yapılmaz.

Temaslılar 14 günlük takip süresine alınır. Bu süre içerisinde ateş ve/veya solunum şikayetleri (öksürük, nefes darlığı) olursa tıbbi maske takarak sağlık kuruluşuna başvurması sağlanır.

 Sağlık kuruluşuna başvuran hastalar, “olası vaka” olarak kabul edilir ve rRT-PCR testleri yapılır.

Test sonucu ne anlama gelmektedir?

COVID-19 testi sonucunuzun negatif olması ;

Solunum yolları şikayetlerinizin muhtemelen grip veya diğer solunum yolları virüslerinden kaynaklandığı anlamına gelir.

Durumunuz hakkında karar vermek için, bu enfeksiyonlar için de size ilave testler yapılabilir. Unutmayın!  

 Negatif bir test sonucu;    Testin yapıldığı anda "ölçülebilir" enfeksiyonunuz olmadığı anlamına gelir.

 rRT-PCR testleri çok hassas olmasına karşın, alınan örnekte tespit edilecek düzeyde (yeterli sayıda) virüs yoksa, enfekte yani hasta olsanız bile test sonucunuz negatif gelebilir (buna yanlış negatiflik durumu denir).

 Ayrıca, enfeksiyonu test yaptırdığınız zaman sonrasındaki bir dönem içerisinde kapma ihtimaliniz hala mevcuttur.

Test, ne zaman “yanlış negatif” çıkar?

( Hastalık varken test sonucu negatif)

“Yanlış negatif” sonuç demek, hastalığınız olmasına karşın test sonucunuzun negatif olması, yani test sonucunda hastalık tespit edilmemesi anlamına gelir.

 RT-PCR moleküler test sonuçları, aşağıdaki durumlarda, hastalık olsa dahi negatif çıkabilir.

Kurallarına uygun bir şekilde test örneğinin alınmamasına bağlı olarak hasta örneğinde virüs miktarının az olması

Hastadan alınan örneğin enfeksiyonun/hastalığın